Ciche dzieci. Zauważ i pomóż

Często obserwuje się dzieci bardzo żywiołowe, pełne ekspresji i witalności. A z drugiej strony można zauważyć te ciche i nadzwyczaj spokojne, nieprzejawiające ochoty na jakiekolwiek aktywności. Warto się zastanowić, jaka jest przyczyna wyciszenia. Temperament? Osobowość dziecka? A może jest inny powód?

Nie ma na to pytanie uniwersalnej odpowiedzi. Niektóre dzieci, owszem, z natury mogą być ciche i spokojne, ale z drugiej strony są też dzieci, którym nakazano być spokojnymi. Rodzice pragną mieć stonowane dzieci, przez co zakazują im okazywania swoich silnych emocji. Najczęściej dzieci słuchają tego typu poleceń, gdyż rodzice są ich autorytetami. W takiej sytuacji dziecko uczy się tłumienia emocji, co jest dla niego niekorzystne i nienaturalne.

Ze spokojnego dziecka ciężko wyczytać jego potrzeby. To emocje przekazują informacje o potrzebach i ich zaspokojeniu bądź braku zaspokojenia. Jeśli tych emocji nie ma – nie ma również komunikatów.

Dlaczego dziecko ciche i „grzeczne” powinno wzbudzać niepokój rodzica?

Dlatego, że cisza oznacza stłumione emocje, a to oznacza zablokowaną energię i ograniczoną komunikację.

Należy zadać sobie pytania: „Ciche dziecko… na pewno jest ciche? Jakie słowa mogą rozbrzmiewać w głowie cichego na pozór dziecka?”.

Oto przykłady:
• Lepiej niczego nie będę mówić, bo i tak mnie wszyscy wyśmieją.
• Dlaczego tak dziwnie na mnie patrzycie?
• Nikogo nie interesuję, nie będę się narzucać.
• Mogę mówić, co myślę? Chyba nie…
• Boję się, że uznają mnie za głupią, żenującą, do bani!
• Gdy tylko chcę coś powiedzieć, plącze mi się język, zatem lepiej nic nie mówić.
• Jest mi tak bardzo źle!
• Nikt mnie nie rozumie!
• Czy ze mną jest coś nie tak? Jestem beznadziejna/-y!
• Czuję się nierozumiany, odrzucony, smutny… Nie rozumiem, co się dzieje.

Ciche dziecko nie zawsze jest dzieckiem, które ze spokojem obserwuje świat i swoje otoczenie. Ciche dziecko to najczęściej dziecko potrzebujące pomocy!

Na zewnątrz ciche, a wewnątrz z wielkiej góry toczy się kula śnieżna, przybierając na objętości od nieprzyjemnych emocji…

Należy pamiętać, że dzieci również obserwują: zachowanie rodziców, rozwiązywanie konfliktów, sposób porozumiewania się, to, w jaki sposób rozpoznawane i nazywane są w domu emocje oraz jak dorośli radzą sobie z nieprzyjemnymi sytuacjami czy stresem.

Tłumione emocje mogą wywoływać wiele dolegliwości, m.in. bóle brzucha czy głowy. Mogą również doprowadzić do zaburzeń psychiki (zaburzenia kompulsywne, zaburzenia depresyjne, zaburzenia osobowości). Inteligencja emocjonalna jest fundamentem, punktem wyjścia ku rozwojowi.

Nie każde dziecko czuje się dobrze z milczeniem. U niektórych dzieci mogą występować zaburzenia lękowe, które nazywa się mutyzmem wybiórczym.

Mutyzm wybiórczy jest lękiem przed mówieniem w określonych sytuacjach. Często jest tak, że dzieci cierpiące na to zaburzenie mają bardzo dużo do powiedzenia, nie chcą pozostawać ciche, ale to zaburzenie nie pozwala im mówić w sposób swobodny. Na samą myśl o rozmowie z ludźmi są przerażone. Mogą również doświadczać ataków paniki bądź czuć się fizycznie „zmrożeni”. Charakteryzuje się to uczuciem blokady w krtani na skutek silnego napięcia mięśni, co powoduje niemożność wydobycia dźwięku. Nie są w stanie zakaszleć, zaśmiać się, płakać.

W jaki sposób rozpoznać, czy dziecko ma zaburzenia lękowe?

Każde dziecko z mutyzmem wtórnym jest inne, mimo to posiadają wspólne cechy:

• mają zdolność komunikacji z określonym gronem osób przy jednoczesnym braku mowy wobec innych (mówi się tu często o podwójnej osobowości),
• widoczna jest granica między sytuacjami, w których dziecko mówi, a tymi, kiedy mówienie nie jest możliwe,
• odczuwają silny dyskomfort w momencie, gdy ich wypowiedzi są niezrozumiałe.

Mutyzm wybiórczy występuje w dwóch stopniach: lekkim i ciężkim. Niezależnie od stopnia dzieci z mutyzmem wymagają identycznej opieki i pomocy, tak by mogły uwolnić się od lęku, swobodnie się komunikować i uczestniczyć w życiu grupy.

Mutyzm najczęściej można zauważyć u dzieci w wieku 3–5 lat. Dziecko nie chce mówić w określonych sytuacjach, ale za to na co dzień nie ma problemu z rozmową i relacjami międzyludzkimi. Mutyzm wybiórczy u dzieci jest wynikiem strachu przed nowymi dla nich sytuacjami społecznymi.

Jakie są przyczyny występowania mutyzmu wybiórczego (selektywnego) u dzieci?

Dotąd nie udało się określić konkretnych przyczyn wpływających na to zaburzenie. Wyciągnięto jedynie wnioski, które wskazują czynniki psychologiczne, środowiskowe, biologicznie i indywidualne predyspozycje dziecka.
Można do nich zaliczyć:

• zaburzenia rozwoju mowy,
• zaburzenia lękowe, które występują w rodzinie,
• dysharmonijny rozwój psychoruchowy,
• dziedziczne skłonności do lęku,
• funkcjonowanie w nowym, nieznanym otoczeniu, np. po przeprowadzce z innego kraju,
• dysfunkcje w rozwoju psychomotorycznym,
• fobię związaną z mówieniem,
•  nadreaktywność części mózgu odpowiadającej za
  odczuwanie stresu.

Do symptomów mutyzmu wybiórczego można zaliczyć:

• brak emocji na twarzy,
• specyficzną postawę ciała,
• wycofanie,
• płaczliwość,
• obserwację otoczenia z jednoczesnym brakiem nawiązywania z rozmówcą kontaktu wzrokowego,
• problemy ze snem,
• brak aktywności ruchowych w miejscach obcych dla dziecka.

Objawy mutyzmu wybiórczego mogą nie być zauważone do czasu rozpoczęcia nauki w szkole podstawowej. Można nie dostrzec problemu również w momencie, gdy dorośli ignorują objawy, twierdząc, że dziecko jest po prostu nieśmiałe, nie jest pewne siebie czy ma taki charakter. Należy mieć jednak świadomość, że zostawienie dziecka w takim momencie może skutkować pogorszeniem stopnia zaburzenia. Dziecko powinno zostać jak najszybciej objęte leczeniem. Gdy mierzy się z poczuciem odrzucenia i niezrozumienia, niesie to za sobą zagrożenia w postaci zaburzeń lękowych, nadpobudliwości psychoruchowej i depresji. Brak poczucia bezpieczeństwa oraz czynniki stresogenne mogą powodować np. moczenia nocne czy problemy z odżywianiem.

Podsumowując: cisza jest wołaniem o pomoc!

Kochane ciche dziecko – wyciągam do ciebie dłoń. Wiedz, że tu jestem i chętnie pomogę rozwiać twoje myśli, które powodują, że tak bardzo zamykasz się w sobie.

Widzę cię, wiem, że jesteś, słucham cię… Jesteś tak bardzo wartościowym dzieckiem!

Drogi rodzicu, pozwól otoczyć Twoje dziecko troską i zrozumieniem, szczególnie w tym trudnym pandemicznym czasie, który popycha ku samotności.

O autorce:
MGR KAROLINA PRUDŁO, PEDAGOG
Prowadzi działalność pod nazwą Matka-Pedagog. Świadczy usługi w postaci konsultacji pedagogicznych online, wspierających sesji telefonicznych, webinariów i szkoleń (szczegóły: matkapedagog.pl). Autorka artykułów o tematyce rodzicielstwa bliskości, rodziny, dzieci. Przekazuje społecznie wiedzę m.in. na Instagramie: matka_pedagog.
Konsultacje pedagogiczne:
Tel.: 508 994 454
E-mail: matka-pedagog@wp.pl